De invloed van 15 jaar Verdrag van Lissabon op de strafrechtspraktijk is groot. We groeien toe naar een samengestelde strafrechtsorde waarbinnen de EU-wetgever, het Hof van Justitie, de nationale wetgever, de nationale rechter, het EOM, het OM en de advocatuur allen een rol hebben: zij dragen samen de verantwoordelijkheid de Ruimte van vrijheid, veiligheid en recht te borgen. Om dat goed te kunnen doen is tevens een actieve opstelling op nationaal niveau vereist over onderwerpen die raken aan onze transnationale strafrechtspleging.

Sinds het Verdrag van Lissabon is de Europese rechtsorde ten gronde veranderd. Dat is goed zichtbaar binnen de Ruimte voor vrijheid, veiligheid en recht, waarvan het strafrecht en het asielrecht deel uitmaken. In deze bijdrage wordt ingegaan op de top-down invloed van het EU-recht op het Nederlandse straf- en asielrecht, maar ook op de bottom-up invloed van het Nederlandse recht op het Europese niveau. In toenemende mate is er sprake van een wisselwerking tussen nationaal en EU-recht, zodat de nationale rechtsordes steeds meer geïntegreerd raken in de samengestelde Europese rechtsorde.

In this contribution, I discuss the most important development for the European Arrest Warrant, the Aranyosi jurisprudence, which created the possibility for courts to refuse execution on human rights’ grounds. I argue that the impact on mutual trust can be negative (short term) and positive (long term) under some conditions. Whereas presently mutual trust is decreased, the Aranyosi mechanism enables national authorities to build up a more sustainable trust, moving away from a ‘fake it till you make it’ mentality.

Deze bijdrage brengt in kaart hoe de Europese strafrechtelijke samenwerking zich heeft ontwikkeld sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon. Gaandeweg heeft het Hof van Justitie verduidelijkt dat de Europese samenwerkingsinstrumenten op eigen uitgangspunten en principes zijn gestoeld die deels afwijken van de internationaalrechtelijke samenwerking. Wat zijn de gevolgen daarvan voor de Nederlandse strafrechter? Welke ontwikkelingen zijn de komende tijd te verwachten? Hoe verhoudt ’s Hofs rechtspraak zich tot die van de Hoge Raad?

De impact van het Verdrag van Lissabon op de Nederlandse rechtsorde is beperkt geweest, omdat veel van de in de EU-slachtofferrichtlijn genoemde rechten reeds deel uitmaakten van het Nederlandse slachtofferbeleid. Toch blijft vooral de implementatie van slachtofferrechten in de praktijk voor verbetering vatbaar. Mogelijke oplossingen voor de geconstateerde tekortkoming brengen ons weer terug bij het Verdrag van Lissabon, wanneer we gaan nadenken over een combinatie van voorzieningen in rechte, collectieve voorzieningen en non-juridische mechanismes om slachtofferrechten te borgen.

De Europese Unie brengt steeds meer strafrechtelijke wetgeving tot stand. EU-strafrecht is inmiddels een belangrijke bron voor de ontwikkeling van ons materieel strafrecht en strafprocesrecht. Dat levert zowel kansen op als uitdagingen. Om daar goed mee om te gaan, zou Nederland zich in Brussel actiever moeten opstellen. In deze bijdrage worden daartoe een aantal mogelijkheden belicht, waarmee regering, Tweede Kamer, praktijk en wetenschap aan de slag zouden moeten.