In het artikel wordt stilgestaan bij het Mijlpalenarrest-project van de Hoge Raad en in het bijzonder bij het Pokkenbriefje-arrest van 11 februari 1862. De historische achtergrond van deze uitspraak wordt geschetst. Het te voeren vaccinatiebeleid en de mate van dwang of drang die daarbij wenselijk is om gevaarlijke infectieziekten effectief in te dammen is vaak onderwerp van verhit debat geweest. Afgesloten wordt met een vergelijking met het Straatsburgse arrest Vavřička e.a. t. Tsjechië van 8 april 2021.

Welke betekenis mag worden toegekend aan de Veearts-jurisprudentie, in het bijzonder gezien het procesverloop en de feiten en omstandigheden die ten grondslag liggen aan deze zaak? In deze bijdrage wordt de wisselwerking tussen strafrechtelijke theorie en praktijk die samenhangt met de Veearts-jurisprudentie uitgediept. Daartoe wordt aangevangen met een korte bespreking van het fenomeen uit de Duitse doctrine: (het ontbreken van) materiële wederrechtelijkheid, waarna (de casus die aanleiding gaf tot) de Veearts-jurisprudentie nader wordt uiteengezet. Nadat de dogmatische plaats van het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid inzichtelijk is gemaakt, volgen evaluerende opmerkingen omtrent de kwestie wat de praktische en/of theoretische betekenis is van het Veearts-arrest voor het strafrecht anno 2023.

Het Melk en Water-arrest is gewezen naar aanleiding van een relatief klein strafrechtelijk vergrijp, maar is groot in zijn betekenis. Het staat bij elke (strafrecht)jurist bekend als een ‘doorbraak’ op het terrein van het schuldbeginsel en als het arrest waarin de buitenwettelijke strafuitsluitingsgrond afwezigheid van alle schuld ontstond. Tegelijk roept het arrest ruim honderd jaar later nog vragen op, ondanks regelmatige aandacht voor dit arrest in de literatuur. Ik noem enkele vragen. Waarom moest er een arrest van de Hoge Raad aan te pas komen om het schuldbeginsel – dat toch ook reeds voor 1916 als fundamenteel uitgangspunt van het strafrecht te gelden had – in het materiële strafrecht te effectueren? Had Modderman niet reeds bepaald dat schuld een onmisbaar element van strafbaarheid vormde (ook bij overtredingen)? Waarom gebeurde deze erkenning of explicitering van het schuldbeginsel juist bij het Melk en Water-arrest, en niet al bij een eerdere gelegenheid na invoering van het Wetboek van Strafrecht in 1886? Hoe verhoudt zich de buitenwettelijke uitbreiding van het stelsel van strafuitsluitingsgronden zich tot de ‘geslotenheid’ die de wetgever voor ogen had bij dit stelsel?

In het Oude Kijk in ’t Jatstraat-arrest heeft de Hoge Raad een juridische invulling gegeven aan het feitbegrip zoals we dat onder andere kennen uit artikel 55 Sr. In deze bijdrage wordt gereflecteerd op dit arrest en de daaruit voortvloeiende rechtsregel.

Vaste rechtspraak van de Hoge Raad is dat de selectie en waardering van het voorhanden bewijsmateriaal zijn voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt. De Hoge Raad blijft in principe zelf van de feiten(vaststelling) af. Het maakt daarbij niet uit of die afweging van de feitenrechter tot een bewezenverklaring of vrijspraak leidt. Het problematische daarbij is dat deze beslissing inzake die selectie en waardering – behoudens bijzondere gevallen – van de Hoge Raad geen motivering behoeft en in cassatie niet met vrucht kan worden bestreden. Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad is het voldoende dat het gebezigde bewijs de bewezenverklaring kán volgen, zonder dat een nadere uitleg van de feitenrechter in alle gevallen is voorgeschreven. Dat volgt (onder andere) uit het arrest Heroïne in dakgoot. Mede naar aanleiding van dit arrest wordt in deze bijdrage gereflecteerd op het stelsel van verweren en motiveren.

Waar leken bij de ‘Zwarte Ruiter’ zullen denken aan de Nazgûl uit The Lord of the Rings, aan een vogel uit de familie van snipachtigen, aan het bekende verhaal over Don Diego de la Vega, of meer lokaal aan de naam van een vermaard muziekcafé in Den Haag, een molen in Alkmaar, een bierbrouwerij in Maastricht of een buurtschap nabij Steenbergen, denken strafrechtsgeleerden bij die naam aan de rechtsregel dat het adagium ‘dat geen straf mag worden opgelegd die zwaarder is dan door de schuld van de dader wordt gerechtvaardigd’ in geen rechtsregel steun vindt.
In deze bijdrage wordt gereflecteerd op de huidige betekenis van dit arrest voor het sanctierecht, waarbij uitgebreid wordt stilgestaan bij de feitelijke context van de zaak en de staat van het sanctierecht in de jaren 50 van de vorige eeuw.

De betekenis van het Zwolsman-arrest voor het strafprocesrecht is nauwelijks te overschatten. Hoewel het arrest en de daaruit voortkomende rechtsregels iedere strafrechtjurist wel bekend zullen zijn, zijn het arrest en de onderliggende strafzaak ook om een andere reden dan de betekenis ervan voor de strafvorderlijke rechtsvorming belangwekkend. De strafzaak tegen Zwolsman markeert een belangrijk kantelpunt in de omgang door de strafvorderlijke overheid met georganiseerde criminaliteit. In de verharding die daarbij optrad, raakten politie, politici en zelfs de media betrokken. De Nederlandse strafrechtspleging verloor hiermee in zekere zin haar onschuld, nu hiermee een tot op de dag van vandaag voortdurende periode werd ingeluid waarin de strafvorderlijke overheid en de georganiseerde criminaliteit een zich ogenschijnlijk almaar verhardende strijd met elkaar voeren.

De rol van het strafrecht bij demonstraties en burgerlijke ongehoorzaamheidsacties staat vol in de aandacht. Dat is ook terug te zien in de Nederlandse rechtspraak; zo veroordeelde de rechtbank Amsterdam in 2023 zeven personen voor opruiing tot het blokkeren van de A12. Daarbij valt op dat één arrest van het EHRM vrij regelmatig terugkeert in de Nederlandse rechtspraak en in de nationale en internationale literatuur: het arrest van de Grote Kamer van het EHRM in Kudrevičius e.a. t. Litouwen uit 2015. Deze uitspraak zal bij de meeste (strafrecht)juristen niet direct een belletje doen rinkelen. Toch is het goed om eens bij deze uitspraak stil te staan, omdat die bij uitstek gaat om de rol van het strafrecht bij maatschappelijk protest: een van de meest belangwekkende maatschappelijke en daarmee ook juridische thema’s van dit moment.

In vier vonnissen van 17 november 2022 heeft de rechtbank Den Haag drie verdachten bij verstek veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf wegens hun bijdrage aan de inzet van een raket waarmee op 17 juli 2014 vlucht MH17 is neergehaald, waarbij alle 298 inzittenden om het leven zijn gekomen. De verdachten zijn ieder veroordeeld wegens het medeplegen van (1) het doen verongelukken van een vliegtuig met de dood van 298 inzittenden tot gevolg en (2) de moord op de inzittenden van dat vliegtuig. Een vierde verdachte aan wie dezelfde feiten ten laste waren gelegd, is vrijgesproken.

In deze bijdrage staan kindermishandelingszaken centraal waarin het slachtoffer een baby met een of meerdere botbreuken is. De hypothese van dit onderzoek luidt dat de omstandigheid dat botbreuken bij baby’s (doorgaans) binnen enkele weken volledig herstellen zonder dat hiervoor medisch ingrijpen nodig is, ertoe leidt dat botbreuken bij baby’s minder snel worden gekwalificeerd als ‘zwaar lichamelijk letsel’ dan bij volwassen slachtoffers. Dit genezingsproces is typerend voor deze groep jonge slachtoffers.
Tegen de achtergrond van het rechtsbelang waaronder de mishandelingsdelicten vallen en mede aan de hand van gesprekken met medisch-forensisch deskundigen wordt in deze bijdrage gereflecteerd op de wijze waarop feitenrechters in deze kindermishandelingszaken invulling geven aan het begrip ‘zwaar lichamelijk letsel’.