Schrijver behandelt het belang van zowel de aanvullende als de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid bij de verdeling van nalatenschap. Daarbij zijn in het bijzonder van belang de waardering en de wijze van verdelen van de te verdelen goederen.

Kunnen de redelijkheid en de billijkheid de regels betreffende de legitieme portie opzijzetten? Dat is de vraag die in deze bijdrage wordt besproken. De regeling van de legitieme portie is van dwingend recht. In beginsel dient terughoudend opgetreden te worden om de regels van dwingend recht opzij te zetten. Dat geldt ook voor de legitieme portie. In uitzonderlijke gevallen waar strikte toepassing tot een maatschappelijk ongewenste situatie leidt, is afwijking van de dwingendrechtelijke regel met een beroep op de redelijkheid en de billijkheid echter niet onmogelijk.

In het internationaal erfrecht is het resultaat van de toegepaste verwijzingsregel soms hoogst ongelukkig, of meer juridisch gezegd: onaanvaardbaar. Het ‘gewone’ burgerlijk recht kent in artikel 6:2 BW een mogelijkheid om de werking van een krachtens wet, gewoonte of rechtshandeling geldende regel niet van toepassing te doen zijn, ‘voorzover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn’. De vraag of de ‘redelijkheid en billijkheid’ ook in het internationaal erfrecht een rol kan of zal spelen, wordt ontkennend beantwoord, maar langs andere wegen kan een vergelijkbaar resultaat worden bereikt.

Artikel 4:3 lid 1 BW bevat een limitatieve opsomming van onwaardigheidsgronden. Bestaat daarbuiten ruimte om in te grijpen op grond van de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid? In deze bijdrage komen verschillende rechterlijke uitspraken aan de orde die hier betrekking op hebben. Geconcludeerd wordt dat terughoudendheid is geboden bij een resultaat dat moeilijk verenigbaar is met de bedoeling van de wetgever bij de onwaardigheidsbepaling. Er bestaat meer ruimte indien een resultaat wordt bereikt dat in lijn is met de geest van artikel 4:3 BW, als zich een situatie voordoet die door de wetgever niet is voorzien of als een situatie wel door de wetgever is voorzien, maar latere (juridische) ontwikkelingen een ander licht werpen op die situatie.

Deze bijdrage handelt over de weerstand die bestaat tegen de uitlegregels van artikel 4:46 BW. Deze aversie vindt in de kern haar oorzaak erin dat niet in alle gevallen een uitlegging naar de bedoeling van de testateur mag plaatsvinden. Gekeken is naar de reden hiervan, de voorgestelde oplossingen voor dit probleem, wat er in de praktijk gebeurt en hoe dit alles zich verhoudt tot de redelijkheid en billijkheid, ook in hun andere materiële functies. Uiteindelijk is geconcludeerd dat dit wetsartikel aanpassing behoeft en dat hierbij inpassing binnen het uitlegkader van het arrest DSM/FOX aanbeveling verdient. De redelijkheid en billijkheid krijgen hierdoor reeds een ingang bij uitlegging.