Dit nummer van TBS&H staat in het teken van de bijkomende gevolgen van strafrechtelijk optreden. Er zijn bijkomende gevolgen als gevolg van een strafrechtelijke veroordeling. Denk daarbij aan slachtoffers van misdrijven, die niet alleen zelf slachtoffer zijn, maar soms door het systeem meerdere keren slachtoffer worden, bijvoorbeeld doordat ze financiële voordelen kwijtraken zoals huur- of zorgtoeslag. Denk ook aan het (niet) meer krijgen van een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Er treden echter ook al bijkomende effecten op zodra een eerste strafrechtelijk optreden plaatsvindt. Bijvoorbeeld als gevolg van een doorzoeking. Klanten en financiers zoals banken die zich terugtrekken of op de rem trappen. Maar denk in dit verband ook aan de gevolgen van het gebruik van de Wet Bibob. Over al dit soort effecten gaat deze aflevering.

De rol van het inkoopproces van de overheid is aan het verschuiven. Maatschappelijke thema’s en het bereiken van (Europese) doelstellingen hebben een meer prominente rol gekregen. Met deze verschuiving is ook het integer handelen en de voorbeeldfunctie van de overheid steeds belangrijker geworden, mede gelet op het grote volume aan inkopen.
Via het inkoopproces heeft de overheid de mogelijkheid om te sturen op integriteit en om invulling te geven aan haar voorbeeldfunctie. Welke handvatten het inkoopproces biedt en wat dit vervolgens inhoudt voor ondernemingen met een strafrechtelijk verleden, wordt in dit stuk nader uiteengezet.

In de financiële sector vinden steeds meer integriteitstoetsingen en -screenings plaats. Het beoordelen van integriteit draait niet alleen om strafrechtelijke antecedenten, maar ook om toezichtantecedenten, (fiscaal) bestuursrechtelijke antecedenten, financiële antecedenten en tuchtrechtelijke antecedenten. Juridisch-empirisch onderzoek laat zien dat de financiële sector zich kenmerkt door een bont geschakeerd palet aan instanties die integriteitseisen stellen, het gedrag van professionals en ondernemingen toetsen en daarvoor onderling gegevens over antecedenten delen. Aangezien het totale integriteitsinstrumentarium veel overlap kent, is meer duidelijkheid over hoe lang, op welke wijze en in welke contexten antecedenten kunnen doorwerken onontbeerlijk. Daarbij lijkt het aangewezen meer oog te hebben voor de consistentie en systematiek in het totale systeem van integriteitstoetsingen en -screenings.

In fraudezaken is het strafrecht niet het enige waarmee verdachte professionals als belastingadviseurs en accountants te maken krijgen. Zij krijgen te maken met beroepsmatige gevolgen en integriteits- en betrouwbaarheidstoetsingen. Deze bijdrage beschrijft de verschillende aspecten waar een belastingadviseur of accountant mee te maken kan krijgen bij de afronding van een strafrechtelijk onderzoek. Waarmee moet rekening worden gehouden en op welke manier kan hierop worden geanticipeerd? Daarbij beperken wij ons tot de directe gevolgen van de registratie van een strafrechtelijk onderzoek dan wel de eventuele afdoening daarvan.

In dit artikel wordt verslag gedaan van het eerste Nederlandse onderzoek naar de ervaring van justitiabelen die strafrechtelijk zijn vervolgd zijn voor ‘witteboordencriminaliteit’. Dertig ‘witteboordendaders’ zijn geïnterviewd over de beleving en gevolgen van strafrechtspleging tijdens verschillende fasen (opsporing en vervolging, terechtzitting, strafexecutie en na strafexecutie of vrijspraak) en op verschillende levensdomeinen (mentaal, gezin en familie, sociale relaties en zakelijk). Daarnaast is hun gevraagd te reflecteren op het strafproces zelf.

Het komt voor dat over hetzelfde feitencomplex zowel een tuchtrechtelijke als een strafrechtelijke procedure wordt gevoerd. Volgens de jurisprudentie van het EHRM en de tuchtcolleges is dit niet in strijd met het ne bis in idem-beginsel. Toch is die samenloop niet zonder complicaties. Dit artikel gaat over een daarvan, namelijk de situatie dat de beroepsbeoefenaar zich, met het oog op een lopende of naderende strafrechtelijke procedure, niet vrij voelt om in de tuchtprocedure mondeling en schriftelijk te verklaren over de inhoud van de klacht.

Wanneer het gaat over beslag dat wordt gelegd in strafzaken, dan zal men niet snel denken aan de Algemene douanewet als grondslag voor beslag. Toch biedt deze wet een niet-strafvorderlijke beslaggrond voor opsporingsambtenaren. Dit douanebeslag is ook op andere vlakken verbonden met het strafrecht. Zo is het uitsluitend de strafrechter die controleert of deze fiscale beslaggrond terecht is toegepast. In dit artikel wordt onderzocht wat het douanebeslag precies inhoudt en welke verwevenheid er bestaat met het strafrecht.

Minister Grapperhaus heeft aangekondigd een wetsvoorstel te zullen opstellen om non-conviction based confiscation (ontneming zonder voorafgaande veroordeling) mogelijk te maken. In dit artikel wordt aan de hand van het huidige wettelijk kader aan afpakmogelijkheden en de argumenten die de minister aanvoert, onderzocht of een dergelijke nieuwe procedure daadwerkelijk nodig is.

Annotatie bij HR 9 februari 2021, ECLI:NL:HR:2021:202. In deze annotatie wordt ingegaan op de gedwongen biometrische ontgrendeling van een smartphone en het daaropvolgende onderzoek aan de gegevens op de smartphone. Kanttekeningen worden geplaatst bij de mate van rechtsbescherming die een verdachte toekomt.

Schadevergoeding voor schade door het strafproces De gewezen verdachte kan na een goede afloop van de tsrafzaak om vergoeding van bepaalde kosten en schade verzoeken binnen het strafproces. Die mogelijkheden worden aangevuld door de civiele actie uit onrechtmatige overheidsdaad. De civiele rechter moet behoorlijk strenge eisen stellen eerdat een vordering kan worden toegewezen. Bij de zogeheten ‘gebleken onschuld’ moet vanuit de strafzaak komen vast te staan dat eiser inderdaad onschuldig is. Hoewel dit kan knellen met de onschuldpresumptie van art. 6 lid 2 EVRM, houdt de civiele kamer vast aan deze grondslag voor schadevergoeding.

Eerder dit jaar werd namens gedupeerden van de kinderopvangtoeslagenaffaire aangifte gedaan tegen zes (oud-)bewindslieden. Deze (voormalige) ministers en staatssecretarissen zouden zich schuldig hebben gemaakt aan een ambtsmisdrijf. Zij zouden strafrechtelijk verwijtbaar hebben gehandeld, door na te laten wettelijke bepalingen uit te voeren, terwijl dat tot hun taak behoorde. Op basis van een oriënterend onderzoek van de procureur-generaal bij de Hoge Raad heeft minister Grapperhaus beslist dat geen strafvervolging zal worden ingesteld. De aangifte roept vele interessante vragen op over de strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid, de daarbij toepasselijke bijzondere procedure van artikel 119 Grondwet en de wenselijkheid van een (fundamentele) herziening van het bestaande stelsel.