In dit redactioneel artikel wordt kort ingegaan op de geschiedenis van het verschoningsrecht van de advocaat in Nederland.

In dit artikel staat het informeel verschoningsrecht centraal. Dit buitenwettelijke verschoningsrecht, door de Hoge Raad gedefinieerd als het fair play-bginsel vindt zijn oorsprong in het fiscale recht. Een korte introductie zal worden gegeven over de verregaande controlebevoegdheden van de Belastingdienst alsook over wettelijk fiscale verplichtingen van een belastingplichtige en de samenwerking ter voldoening daaraan met een belastingadviseur. De (in bepaalde gevallen te opportunistische) keuzemogelijkheid in het fiscaal punitieve stelsel komt aan bod en waarom juist in dit stelsel de belastingadviseur zich zou moeten kunnen verschonen. Daarna wordt beargumenteerd waarom het informeel verschoningsrecht ook doorwerking heeft, althans behoort te hebben in het strafrecht. Tot slot wordt stilgestaan bij de recente ontwikkelingen met betrekking tot het verschoningsrecht.

In de bijdrage wordt het verschoningsrecht van de geestelijke aan de hand van wetsgeschiedenis en rechtspraak aan een nadere beschouwing onderworpen. Centraal staat de vraag wie die geestelijke is en wanneer hem het verschoningsrecht toekomt. Verder wordt een antwoord gegeven op de vraag hoe het zit met de geestelijk leiders van andere dan de wereldgodsdiensten.

In deze bijdrage wordt betoogd dat de ratio van het professionele verschoningsrecht van advocaten, bezien in samenhang met de aard van de hulpvraag en bijhorende beroepsmatige werkzaamheden die een cliënt doorgaans van zijn advocaat verwacht in de context van interne fraudeonderzoeken, meebrengt dat het verschoningsrecht in beginsel onverkort van toepassing is op (resultaten van) interne fraudeonderzoeken.

Een inperking van verschoningsrecht wordt gevormd door het leerstuk van de ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’. In dit artikel wordt geïnventariseerd welke omstandigheden met betrekking tot advocaten en notarissen volgens de cassatierechter ‘zeer uitzonderlijk’ zijn en of er sprake is van een hoge drempel voor het aannemen van deze omstandigheden. Het vereiste voor het aannemen van deze omstandigheden is dat sprake dient te zijn van verdenking van een ernstig strafbaar feit. In de praktijk is dat al snel het geval. Het leerstuk van de ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’ is daarom minder uitzonderlijk dan de term doet vermoeden.

Wanneer wordt gesproken over het medische beroepsgeheim dan worden termen gebruikt die een geheel eigen leven zijn gaan leiden. Termen als ‘veronderstelde toestemming’, ‘conflict van plichten en ‘zeer bijzondere omstandigheden’, leiden zelden tot discussie. Wanneer deze termen nader worden beschouwd zijn zij uitermate onduidelijk en juridisch niet of nauwelijks houdbaar.

De beleidsvoornemens vervat in de brief van staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes (17 januari 2017, kenmerk 2017-0000009661) voor zover gericht op het ‘wettelijk fiscale verschoningsrecht’ van advocaten geven toezichthouders op advocaten aanleiding om hardnekkige misverstanden over het verschoningsrecht voor advocaten onder de loep te nemen en het toezicht op advocaten en de rol van de deken bij een beroep op verschoningsrecht te belichten, indien degene die met een beroep op verschoningsrecht wordt geconfronteerd daar om vraagt.

In het kader van de modernisering van het Wetboek van Strafvordering is voorgesteld de mogelijkheid van ‘doorbreking’ van het verschoningsrecht te codificeren. Deze bijdrage in de rubriek Trending Topics gaat in het licht van het themanummer over het professionele verschoningsrecht kort in op het nut van codificatie van (sterk casuïstisch gekleurde) regels uit de jurisprudentie, zowel met betrekking tot de ‘doorbreking’ als meer algemeen. Volgens de auteur dient uiteindelijk gewaakt te worden voor al te veel verfijning op het niveau van de formele wet.

De intrekking en terugvordering van bijstand wordt aangemerkt als een bestuurlijke maatregel. In de onderhavige uitspraak van de Centrale Raad van Beroep blijkt dat appellant niet zijn hoofdverblijf had op het uitkeringsadres. De bijstand wordt daarom ingetrokken en teruggevorderd. Dit besluit is onder andere gebaseerd op een verklaring van de dochter van appellant. De Centrale Raad van Beroep overweegt dat aannemelijk is gemaakt dat de dochter door de sociale rechercheurs is gewezen op haar verschoningsrecht en deze verklaring ten grondslag kan worden gelegd aan het besluit tot intrekking en terugvordering van de bijstand.