Ter inleiding op de special rondom de punitieve handhaving van de nieuw te vormen Omgevingswet plaatst het redactioneel dit actuele vraagstuk kort tegen de achtergrond van eerdere ontwikkelingen op het terrein van de handhaving van het ordeningsrecht.

In juni 2014 is het voorstel voor de Omgevingswet bij de Tweede Kamer ingediend. Aanvankelijk was het kabinet van plan over de volle breedte van de Omgevingswet de mogelijkheid tot het opleggen van een bestuurlijke boete in te voeren. De Raad van State heeft zich daar in zijn advies tegen gekeerd. Dat heeft het kabinet ertoe gebracht opdracht te geven tot nader onderzoek. Dit artikel bouwt voort op dat onderzoek, dat vanaf de zomer van 2014 tot in maart 2015 is uitgevoerd door medewerkers van de Groningse rechtenfaculteit, onder wie de auteurs van dit artikel. In deze bijdrage richten wij ons vooral op de voorstellen die in de slotbeschouwing zijn gedaan. Het accent ligt op de samenwerking tussen bestuurlijke en justitiële autoriteiten.

Een bijdrage van mr. Verloop en mr. West naar aanleiding van het WODC-rapport De punitieve handhaving van de Omgevingswet in welk rapport wordt ingegaan op de gewenste opzet en inrichting van de punitieve handhaving van de nieuwe Omgevingswet. Aan de hand van de slotbeschouwing van het rapport gaan de schrijvers in op de stelling of bij de keuze tussen de bestuurlijke strafbeschikking en de bestuurlijke boete, primair te dient worden ingezet op de bestuurlijke strafbeschikking.

De voorlopige maatregelen ex artikel 28 en 29 Wet op de economische delicten zijn interessant indien daarmee de bestuurlijke reparatoire handhaving zou kunnen worden versterkt. Dwangsom of bestuursdwang zijn immers steeds vaker niet toereikend bij complexe overtredingen. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verplichten tot het nalaten van bepaalde handelingen. Bij de rechtbank kan de officier van justitie verzoeken om bijvoorbeeld onderbewindstelling of tijdelijke stillegging van een onderneming. Deze maatregelen worden nu zelden opgelegd. De officier van justitie beschikt, anders dan het bestuur, immers vaak niet over de specifieke deskundigheid om te kunnen bepalen of een voorlopige maatregel geoorloofd is, hoe deze precies moet worden geformuleerd en wat de mogelijke impact en risico’s van de maatregel zijn. Wel is een nieuw samenspel tussen bestuur en Openbaar Ministerie vereist indien het bestuur deze bevoegdheid zou krijgen toebedeeld.

De huidige toepassing van de bestuurlijke strafbeschikking kent knelpunten: te weinig feiten, met rigide feitomschrijvingen en vaste tarieven, zodat onvoldoende rekening kan worden gehouden met specifieke omstandigheden. Voor meer passende bestraffing wordt in het onderzoeksrapport Punitieve handhaving van de Omgevingswet een meer open bestuurlijke strafbeschikkingsbevoegdheid voorgesteld. In dit artikel wordt dit voorstel gesteund. Door niet meer te werken met de systematiek van feitcodes maar met meer algemene omschrijvingen en bandbreedtes voor boetes, en dus met meer beleidsvrijheid kan het instrument van de bestuurlijke strafbeschikking leiden tot een bredere inzet van de kennis en capaciteit van het bestuur binnen de strafvordering.

In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is door de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek verricht naar mogelijke sanctiestelsels voor de Omgevingswet. In het eindrapport De punitieve handhaving van de Omgevingswet gaan de opstellers in op de vraag: moet de bestuurlijke boete brede toepassing in het omgevingsrecht krijgen, of dient te worden gekozen voor verruiming en vernieuwing van de bestuurlijke strafbeschikking? Voorgesteld wordt onder meer de behandeling van het verzet onder omstandigheden toe te vertrouwen aan het bestuursorgaan. In deze bijdrage wordt stilgestaan bij de vraag of dit voorstel in de Omgevingswet zou moeten worden overgenomen. Tevens wordt ingegaan op de sancties in het huidige omgevingsrecht en op de vraag: bestuurlijke boete of bestuurlijke strafbeschikking?

De illegale handel in wilde dieren en planten is uitgegroeid tot een van de meest winstgevende vormen van georganiseerde criminaliteit. In februari 2016 heeft de Europese Commissie een EU-actieplan tegen de illegale handel in wilde dieren en planten gepresenteerd. Een van de prioriteiten van het EU-actieplan is om bestaande regels toe te passen. Dit artikel beschrijft de in Nederland geldende regels met betrekking tot de illegale handel in wilde dieren en planten.

De laatste jaren is er veel gebeurd op het terrein van de bestuurlijke handhaving van socialezekerheidswetgeving. Op 1 januari 2013 trad met de ‘Fraudewet’ en het nieuwe Boetebesluit socialezekerheidswetten een betrekkelijk hard boetestelsel in werking. Na een kritische uitspraak hierover van de Centrale Raad van Beroep adviseerde de Raad van State de regering in 2015 zich te bezinnen op de mate van rechtsbescherming bij bestuurlijke beboeting. Een voorstel tot wetswijziging om meer differentiatie aan te brengen in het bestuursrechtelijke boetestelsel is sinds januari 2016 aanhangig, maar van een herbezinning lijkt nog geen sprake.

In haar uitspraak van 7 oktober 2015 stelt de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de Beleidsregel boeteoplegging Wav 2013 buiten werking door vast te houden aan de bedragen uit het oude beleid. In de noot wordt door Stijnen ingegaan op de tendens dat de wetgever bij het vaststellen van boetemaxima de evenredigheid uit het oog lijkt te verliezen. Betoogd wordt dat het daarom temeer van belang is dat de bestuursrechter vol toetst in boetezaken. De uitspraak van de ABRvS van 7 oktober 2015 is in dat verband toe te juichen.