DCMR ontwikkelde samen met wetenschappers van Universiteit Leiden en TU Delft, ondernemingsvereniging Deltalinqs en een grote raffinaderij als pilotbedrijf, de Meting Veiligheidsperceptie (MVP). Het doel was een instrument te ontwikkelen dat een representatief beeld geeft van de prioriteit van veiligheid in de organisatie, efficiënt en eenvoudig uit te voeren is en draagvlak heeft onder bedrijven. De resultaten houden deelnemende bedrijven een spiegel voor: Creëren zij de juiste randvoorwaarden voor een veilige werk- en leefomgeving? De uitkomsten vormen het beginpunt van een dialoog gericht op leren en verbeteren zowel binnen het bedrijf als tussen toezichthouder en bedrijf.

De gedachte is dat het bestuur van een organisatie via de ‘tone at the top’ (TATT) grote invloed heeft op de gedragingen van de organisatie. Uit ons onderzoek blijkt dat de mate waarin het bestuur zorgt voor een heldere communicatie van de houding binnen de organisatie – onder andere aan de hand van heldere en realistische (fiscale) doelstellingen – positief samenhangt met compliance. Voor externe toezichthouders is dit een indicatie dat de expliciete vastlegging en het delen van de strategie van de organisatie een belangrijke rol kunnen spelen in het zicht krijgen op de TATT. Aanvullend lijkt het mogelijk om de TATT te beïnvloeden via op vertrouwen en samenwerking gebaseerde toezichtstrategieën, zoals het horizontaal toezicht.

Een van de geleerde lessen van de financiële crisis is dat alleen het naleven van wet- en regelgeving door financiële ondernemingen onvoldoende is om schadelijk gedrag te voorkomen. Deze les is vertaald naar verwachtingen over leiderschap en organisatiecultuur. Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt hier toezicht op. Omdat elke onderneming eigen patronen en gewoontes kent, is het niet mogelijk of zelfs onwenselijk om precies voor te schrijven hoe ondernemingen zich moeten gedragen. Om toch toezicht te kunnen houden maakt de AFM gebruik van gevalideerde zelfassessments, waarin de nadruk wordt gelegd op de mate waarin ondernemingen professionalisering op leiderschap- en cultuurthema’s zelf hebben vormgegeven.

De gevolgen van klimaatverandering worden steeds tastbaarder. De druk op bestuurders van organisaties om maatschappelijk verantwoord leiderschap te tonen, groeit. Hiermee bedoelen we dat van bestuurders wordt verwacht dat zij niet alleen zeggen dat zij de klimaattransitie belangrijk vinden, maar vervolgens ook die goede intenties kunnen omzetten in daadwerkelijk gedrag dat hieraan bijdraagt. Voor het stimuleren van maatschappelijk verantwoord leiderschap vanuit extern toezicht biedt de psychologische benadering verschillende mogelijkheden. Namelijk: creëren van een risicobewuste houding, benutten van de sociale norm en versterken van het geloof in eigen kunnen. Door te experimenteren met deze manieren van gedragsbeïnvloeding kunnen externe toezichthouders hun bijdrage aan de klimaattransitie vergroten.

Bij woningcorporaties, onderwijs-, cultuur- en zorginstellingen zijn het afgelopen decennium verscheidene ervaren bestuurders van hun voetstuk getuimeld. Vaak zaten krachtige bestuurders al lang op hun plek en kregen zij in de loop der tijd steeds minder tegenspel. Hoe kunnen interne en externe toezichthouders bestuurlijk verval eerder signaleren en tegengaan? Meike Bokhorst deed samen met Sjors Overman onderzoek naar zo’n veertig misstanden in de semipublieke sector. Ze deden literatuurstudie, analyseerden rapporten van incidenten, spraken met secretarissen, toezichthouders en bestuurders en deden een survey onder bestuurders. Het onderzoek laat zien hoe toezicht kan meegroeien met de bestuurskracht. Als de ervaring van bestuurders na verloop van tijd toeneemt, moet ook het toezicht zich blijven versterken, en waar nodig van rol veranderen. Zo blijven macht en tegenmacht in balans.

In de serie ‘in gesprek met een pas gepromoveerde onderzoeker’ geven we aandacht aan promotieonderzoeken die voor toezichthouders relevant zijn. Hiervoor interviewen we als redactie van het Tijdschrift voor Toezicht (recent) gepromoveerde onderzoekers over hun onderzoek en de betekenis ervan voor het toezicht.
In dit interview spraken Anna Merz en Pieter Welp, redacteuren van het Tijdschrift voor Toezicht, met Leonie Schakel die op september 2022 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam promoveerde met het proefschrift External and Internal Supervision. In search of a connection. Leonie werkt als jurist bij de Nederlandse Zorgautoriteit.

Decennia aan wetenschappelijk onderzoek leert ons dat wij in ons denken en handelen sterk beïnvloed worden door biases. Toch is hier binnen de praktijk van toezicht vaak beperkt aandacht voor. Een gemiste kans, zeker voor toezichthouders die, intern of extern, publiek of privaat, het verschil willen maken in het nemen van betere besluiten en het daadwerkelijk veranderen van gedrag. Dit essay beargumenteert en illustreert het belang om je bewust te zijn van de invloed van biases op het gedrag van mensen en niet in de laatste plaats van jezelf; een must-have voor toezichthouders.

In zijn conclusie van 15 februari 2023 gaat staatsraad advocaat-generaal P.J. Wattel in op de invulling van het begrip ‘overtreder’ in het bestuursrecht ten opzichte van het begrip ‘functioneel daderschap’ in het strafrecht. In deze notenkraker vatten de auteurs de belangrijkste punten uit de conclusie samen en beschrijven zij welke gevolgen de conclusie kan hebben voor de toezicht- en handhavingspraktijk, indien de conclusie door de Afdeling zou worden gevolgd.