Toezichthouders maken in toenemende mate gebruik van meer horizontale toezichtstrategieën, zoals horizontaal toezicht, maar dat geldt zeker niet voor alle toezichthouders. Tegelijk is sprake van een toenemend wantrouwen in de samenleving jegens het functioneren van toezichthouders. Incidenten in toezicht leiden vaak tot een roep om meer en strenger toezicht. Het is de vraag of het voor toezichthouders in een dergelijk klimaat mogelijk en wenselijk is om een horizontalere toezichtvorm te introduceren. Wij stellen vast dat een dergelijke introductie ook binnen de huidige maatschappelijke context van meerwaarde kan zijn. In deze bijdrage illustreren wij aan de hand van een casestudie (namelijk het toezicht in het omgevingsdomein) waarom, hoe en onder welke voorwaarden introductie van het horizontaal toezicht plaats kan vinden. Het omgevingsdomein kent enkele bijzondere kenmerken – zoals de lage risicotolerantie en het grote aantal toezichthouders – maar de invulling van horizontaal toezicht blijkt in de praktijk voldoende flexibel om daar rekening mee te houden.

Dit artikel richt zich op toezicht op kwaliteitsmanagement van Raden van Bestuur in de publieke sector. Het onderzoek is uitgevoerd in de onderwijssector en is gebaseerd op kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Het onderzoek beschrijft de nieuwe kwaliteitsmanagementbeoordeling voor schoolbesturen door de Inspectie van het Onderwijs. Het artikel analyseert ook het kwaliteitsmanagement en de sturingsstijlen van schoolbesturen. Het blijkt dat schoolbesturen in Nederland de voorkeur geven aan een ‘ondersteunende’ en ‘begeleidende’ sturingsstijl. Het lijkt erop dat een ‘begeleidende’ stijl beter aansluit bij de beoordelingscriteria van de Inspectie; schoolbesturen met die stijl krijgen een positiever oordeel van de Inspectie. Een focusgroep van inspecteurs van de Inspectie van het Onderwijs voegt hieraan toe dat een ‘ondersteunende’ sturingsstijl minder of niet effectief is omdat deze te veel leunt op de autonomie en het functioneren van schooldirecteuren.

Op 18 februari 2023 trad de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) in werking. Deze wet wijzigt de Wet Huis voor klokkenluiders en implementeert Richtlijn (EU) 2019/1937. De wijzigingen betreffen onder meer het opnemen van artikelen over toezicht en handhaving. Deze artikelen zijn nog niet in werking getreden. Op basis van juridisch-empirisch onderzoek concluderen we dat deze bepalingen om drie redenen juridisch onhoudbaar zijn. Ten eerste is de keuze van de wetgever om de afdeling onderzoek van het Huis te belasten met sanctionering juridisch niet houdbaar. Ten tweede zijn de te handhaven normen in de Wbk onvoldoende duidelijk geformuleerd. In de derde plaats is de in artikel 17i lid 3 Wbk opgenomen boetebevoegdheid niet conform de eisen van de Algemene wet bestuursrecht en de Aanwijzingen voor de regelgeving geformuleerd. In dit artikel verdiepen we deze conclusies die ook voor toekomstige wetgeving over toezicht en handhaving relevant zijn.