In 1922 werd in Nederland binnen de rechterlijke macht de interne competentieverdeling aangepast. De enkelvoudige kamer onder de naam ‘politierechter’ werd ingevoerd. In de eerste jaargang van het Maandblad voor Berechting en Reclassering van Volwassenen en Kinderen (MBR) werd deze ontwikkeling enthousiast ontvangen. Negentig jaar na dato blijkt de politerechter nog steeds een levend instituut te zijn. Dat neemt niet weg dat er wel veranderingen op til zijn. Zo wordt ter vergroting van doelmatigheid en slagvaardigheid van het strafrecht onder meer met snelrecht gewerkt en inmiddels wordt aan het Opnebaar Ministerie ook een zelfstandige sanctiebevoegdheid toegekend in de vorm van een strafbeschikking. De toekomst moet leren hoe dergelijke ontwikkelingen het functioneren van de politierechter binnen de strafrechtspleging zal gaan beïnvloeden.

In dit artikel wordt geschetst hoe de kinderrechter zich vanaf 1922 heeft ontwikkeld. De berechting van jeugdstrafzaken dreigde vanaf 1995 haar eigen karakter te verliezen, doch het belang van specialisatie wordt de laatste jaren gelukkig opnieuw onderkend. In verschillende rechtbanken zijn aparte jeugdteams opgericht, die zowel jeugdstrafzaken als civiele jeugdzaken behandelen, soms in zogenaamde combi-zittingen. De auteur concludeert dat jeugdstrafzittingen nog meer moeten worden ontdaan van de juridische sfeer, doch met behoud van de juridische waarborgen van een strafzitting.

Laman Trap uitte in 1922 in de eerste jaargang van PROCES zijn vrees dat veroordeelden die waarschijnlijk voor voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.) in aanmerking kwamen zwaarder gestraft zouden worden, om een zekere minimale ‘netto’ straf te garanderen. Hij stelde dat de rechter bij zijn straftoemetingsbeslissing geen rekening mag houden met de voorwaardelijke invrijheidstelling, omdat het een wijze van tenuitvoerlegging is, waar de rechter niets over te zeggen heeft, en omdat de rechter niet zeker weet of de voorwaardelijke invrijheidstelling wel plaats zal vinden.
Nu, 90 jaar later, met de nieuwe v.i.-regeling, kan gesteld worden dat de v.i. een belangrijke rol speelt bij de straftoemeting. Dat heeft vooral te maken met dat v.i. niet mogelijk is als een deel van de straf voorwaardelijk is opgelegd. We zien daarom dat de rechter niet zozeer rekening houdt met de v.i. door een schepje bovenop de straf te doen, maar door goed in de gaten te houden of veroordeelden aan wie de gevangenisstraf deels voorwaardelijk wordt opgelegd, niet onbedoeld langer vast zitten dan veroordeelden die eenzelfde strafduur geheel onvoorwaardelijk moeten uitzitten. Om ongewenste ongelijkheid te voorkomen moet de rechter wel rekening houden met de v.i..

Van Geuns vroeg in 1922 aandacht voor de motivering van strafvonnissen. In negentig jaar is op dat vlak veel veranderd. Een nieuw Wetboek van Strafvordering zag het licht, waarin de eisen aan de motivering aanvankelijk hoog waren. De praktijk van het verkorte vonnis maakte echter de aspiraties van de wetgever niet waar. Sinds een tiental jaren is daarin verandering gekomen met het Project Motiveringsverbetering in Strafvonnissen (Promis) van de Raad voor de Rechtspraak. Het verkorte vonnis moet verleden tijd worden, want de ervaringen met de zogenaamde Promisvonnissen zijn positief. Aan de oproep van Van Geuns heeft de rechtspraak inmiddels gehoor gegeven.

In deze bijdrage staat de vraag centraal hoe de rechter moet handelen als hij nieuwe informatie ontvangt in de periode tussen de sluiting van het onderzoek ter terechtzitting en de uitspraak. In 1922 werd daar in dit tijdschrift een discussie over gevoerd tussen De Jongh, rechter te Amsterdam en Besier, advocaat-generaal bij de Hoge Raad. Waar De Jongh meende dat de rechter doof en blind moest zijn voor deze informatie, kon deze volgens Besier hervatting van het onderzoek ter terechtzitting bevelen, omdat tijdens de beraadslaging is gebleken dat het onderzoek niet volledig is geweest. Beide opvattingen worden in deze bijdrage nader genuanceerd in het licht van de hedendaagse jurisprudentie over dit vraagstuk.

De spagaat tussen rechtsbescherming en pedagogisch belang waar de jeugdadvocaat mee te maken krijgt is er een van alle tijden. Negentig jaar geleden, in de eerste jaargang van Proces, werd al een discussie gevoerd over de taak van de raadsman in jeugdzaken en werden er zorgen geuit over de wijze waarop deze taak werd volbracht. Men maakte zich zorgen over de betrokkenheid van de “gewone” pro deo advocaat in jeugdzaken en er werd discussie gevoerd over de vraag op welke wijze de advocaat “het belang van het kind” diende te behartigen.Ook nu spelen de deze aspecten een rol in de discussies in het jeugdrecht. De vraag in hoeverre van een jeugdadvocaat verlangd mag worden dat hij “in sloppen en stegen kinderen op gaat sporen, of de stad doortrekt om bij patroons te informeeren” is nog altijd actueel.

Al meer dan een eeuw wordt kritiek geuit op de toepassing van de korte vrijheidsstraf. De straf wordt onder meer te kort gevonden om gedetineerden in gunstige zin te beïnvloeden en te lang om justitiabelen aan het risico van ‘criminele besmetting’ bloot te stellen en sociale relaties onder druk te zetten of te beschadigen. In de eerste jaargang van het Maandblad voor Berechting en Reclassering van Volwassenen en Kinderen (MBR), het huidige Proces, mocht de korte vrijheidsstraf zich eveneens in een grote belangstelling verheugen en werd deze sanctie regelmatig de maat genomen aan de hand van de boete. Met name hoofdredacteur Nico Muller zette zich in de kolommen van dit blad af tegen het gebruik van korte straffen. Negentig jaar na dato wordt ondanks de opkomst van taakstraffen nog steeds veelvuldig een korte straf opgelegd, hoewel de bezwaren zoals die onder meer in het eerste nummer van MBR werden geschetst, nog steeds aanwezig zijn.

De ontwikkelingen ten aanzien van het Wetsvoorstel tot instelling van een algemeen verbod op het dragen van gelaatsbedekkende kleding (het boerkaverbod) laten zien dat in het huidige populistische politieke klimaat ingrijpende wettelijke maatregelen niet in de eerste plaats worden genomen op basis van inhoudelijke argumenten, maar op basis van de politieke realiteit van de dag. Crijns en Van der Woude betogen dat dit bepaald onwenselijk is. Daar waar fundamentele grondrechten van burgers in het geding zijn (zoals zonder meer het geval is bij het boerkaverbod), dienen inhoudelijke argumenten de boventoon te voeren en dienen politieke afwegingen zoveel mogelijk een pas op de plaats te maken.

Waar een eeuw geleden gevangenschap totaal isolement betekende kunnen gedetineerden nu goed op de hoogte blijven van het nieuws. Vrije toegang tot elektronische media is echte nog verboden. Waarom eigenlijk?

Aansluitend op het betoog van Honing uit 1922 over de grens tussen strafrechtelijk volwassenen en kinderen wordt in deze bijdrage een drietal nieuwe argumenten gegeven voor een aparte strafrechtelijke reactie op criminaliteit van jong volwassenen. Deze drie argumenten zijn gebaseerd op sociaalwetenschappelijk onderzoek naar de leeftijdsgroep 18-25, op recent hersenonderzoek en op ervaringen in het buitenland

In 1921 was de zorg en begeleiding van gevangenen en reclasseringscliënten, die lijden aan een ernstig psychisch probleem, niet professioneel georganiseerd. Voornamelijk beperkte financiële middelen waren hier de oorzaak van. In 1928 werd de Ter Beschikkingstelling van de Regering (TBR) ingevoerd, maar deze maatregel was bedoeld voor een kleine groep mensen die niet (volledig) verantwoordelijk waren voor de misdaad die ze begingen en het verhoogde risico van recidive. Het riep op tot een grotere deskundigheid van de reclasseringswerknemers en voor het toevoegen van psychologen en psychiaters aan de reclasseringsorganisaties. De reclassering heeft nu een grote verandering ondergaan. Onder andere onderzoeksgroepen op hogescholen leggen een solide wetenschappelijke basis voor het reclasseringswerk, ook als het gaat om het werken met geestelijk gestoorde cliënten.

Justitiële antecedenten kunnen een desastreuze invloed hebben op de sociale reïntegratie van een ex-delinquent. Voorbeelden daarvan vinden we al in de eerste afleveringen van PROCES. Auteurs pleitten voor een vorm van juridische rehabilitatie, het ongedaan maken van jutistiële antecedenten als beloning voor goed gedrag. Hiermee waren ze hun tijd ver vooruit. Helaas kunnen kleine delicten ook in de huidige tijd weer jarenlang aan het bekleden van een sociale positie in de weg staan.

In de rubriek Uit de cel en uit het leven geeft advocaat Coosje Peterse de lezers een kijkje in het leven van een cliënt met een lang strafblad, die bezig is zijn leven om te gooien.

In de rubriek Rechtspraak bespreekt Ad de Beer een vonnis van de Rechtbank Rotterdam in een jeugdcombizitting, waarin hij zelf als officier van justitie optrad.