Onlangs werd een thematische wetsevaluatie met betrekking tot de wetgeving inzake gedwongen zorg afgerond. In dit artikel worden de voornaamste empirische bevindingen uit het onderzoek beschreven, alsmede een aantal algemene aspecten. Daarbij gaat het om (het ontbreken van) wetgevingsregie op het gebied van gedwongen zorg, om het belang van cultuurverschillen en om de bij harmonisatie van wetgeving in acht te nemen uitgangspunten.

Deze bijdrage richt zich op de toekomstige wetgeving in de psychiatrie, de psychogeriatrie en de verstandelijk gehandicaptenzorg. Tegen de achtergrond van de uitkomsten van de thematische wetsevaluatie gedwongen zorg worden enkele onderdelen hiervan kritisch tegen het licht gehouden.

Onder forensische zorg wordt de zorg verstaan die wordt verleend in het gevangeniswezen, de TBS-inrichtingen of aan personen die op strafrechtelijke titel in de GGZ verblijven. In deze bijdrage worden de bevindingen van de thematische wetsevaluatie gedwongen zorg ten aanzien van de forensische zorg besproken. Verschillen tussen de drie deelgebieden ten aanzien van de externe rechtspositie, mogelijkheden tot grensverkeer en de interne rechtspositie worden verklaard en beoordeeld. Daarbij wordt grotendeels de toekomstige regelgeving als uitgangspunt genomen.

Het is geen goed idee om de WZD en de Wvggz samen te voegen tot één nieuwe wet met de Wvggz als uitgangspunt. Dit laatste is de belangrijkste conclusie van de thematische wetsevaluatie gedwongen zorg. Het rapport houdt onvoldoende rekening met de grote verschillen tussen de sectoren psychogeriatrie en verstandelijk gehandicaptenzorg enerzijds en de psychiatrie anderzijds. Dit artikel gaat in op die verschillen. Discussiëren over de vraag of voor de drie sectoren alsnog één regeling zou moeten worden gemaakt zal voor ongewenste vertraging zorgen. Dit is onnodig omdat de voorliggende kaders veel beter zijn toegesneden op de diversiteit van de verschillende sectoren.

Het wetsvoorstel zorg en dwang is na de start van de thematische wetsevaluatie gedwongen zorg toegevoegd aan de reikwijdte van het onderzoek. De empirische data en voor een deel ook de juridische data geven onvoldoende inzicht in de specifieke doelgroepen en het specifieke karakter van de sectoren verstandelijk gehandicaptenzorg en psychogeriatrie. De auteur onderschrijft de conclusies van de onderzoekers inhoudende dat de keuze voor twee wetten voor verplichte zorg minder vanzelfsprekend is geworden. De onderzoekers gaan helaas te weinig in op de redenen die ruim vijftien jaar geleden zijn genoemd om een aparte wet voor onvrijwillige zorg te maken. Deze redenen vormen anno 2015 geen rechtvaardiging meer voor twee aparte wetten.

De Thematische wetsevaluatie gedwongen zorg koerst op verdere integratie van forensische zorg en GGZ, in combinatie met uiteenlopende normeringen voor het toepassen van psychiatrische dwang. Beide keuzes worden in dit artikel bekritiseerd. Geopperd wordt een systematische scheiding van beide terreinen, gecombineerd met een juridische harmonisering van gedwongen zorg. Alternatieve aanbevelingen worden verwoord: a) hanteer een GGZ tenzij-principe om een strafrechtelijk traject zo mogelijk te vermijden, b) hanteer dat principe ook om een eenmaal ingezet traject zo mogelijk te beëindigen, c) beschouw een strafrechtelijke detentie als een strikt justitiële aangelegenheid, d) waarborg dat die detentie gepaard gaat met passende GGZ-zorg, e) hanteer een gelijk stelsel van rechtsbescherming voor gedwongen GGZ-zorg in penitentiair verband en daarbuiten, f) waarborg dat er passende GGZ-zorg is na beëindiging van een strafrechtelijke detentie.

In dit commentaar worden op hoofdlijnen de plaats en betekenis en de gevolgen van de uitkomsten van de in 2014 door ZonMw gepubliceerde thematische wetsevaluatie gedwongen zorg besproken waar het gaat om de positie van jeugdigen in met name de jeugd-GGZ en de jeugd-LVB. Er is lof voor de pragmatische benadering rondom de toeleiding tot zorg en de continuïteit daarvan in verband met het grensverkeer tussen de sectoren voor de jeugd, maar in de formeel-juridische benadering van de aanbevolen rechtspositieregeling zijn ontwikkelingsgerelateerde vraagstukken onderbelicht gebleven.

De thematische wetsevaluatie gedwongen zorg adviseert tot harmonisatie van de rechtspositie van diegenen die te maken krijgen met ‘gedwongen’ zorg. Deze harmonisatie zou het beste gerealiseerd worden door een drietal wetsvoorstellen gelijktijdig te behandelen, te weten: de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz), de Wet zorg en dwang (WZD) en de Wet forensische zorg (Wfz). Eén wettelijke regeling hanteren voor de geestelijke gezondheidszorg, de psychogeriatrie en de verstandelijk gehandicaptenzorg, waarbinnen differentiatie mogelijk is voor de verschillende sectoren, verdient de voorkeur.

Deze kroniek bevat een selectie van rechtspraak die is gewezen in de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 januari 2015. Er is aandacht voor uitspraken met betrekking tot de inhoudelijke vereisten voor gedwongen opneming, de procedurele vereisten, vereisten rondom bijzondere machtigingen en vereisten rondom gedwongen verblijf. Hierin is dit keer ook een aantal tuchtrechtelijke uitspraken betrokken.