Toezichthouders staan onder toenemende druk om duidelijk te maken hoe resultaten van hun toezicht zich verhouden tot de lasten die het veroorzaakt. In de praktijk blijkt echter dat informatie over de effecten van toezicht vaak ontbreekt. De oorzaak daarvan wordt meestal gezocht in de complexiteit van het meten van effecten van toezicht. In dit artikel wordt een aantal aanvullende verklaringen gepresenteerd, zoals spanningsvelden rond publieke verantwoording, de organisatiecultuur en het belang van toezichtspecifieke waardeoriëntaties. Gepleit wordt voor een responsieve aanpak van evaluaties (responsive evaluation) waarbij deze factoren meer aandacht krijgen. Op die manier kunnen evaluaties een zinvolle bijdrage leveren aan de verbetering en legitimering van het toezicht.

De Nederlandse Mededingingsautoriteit handhaaft de Mededingingswet. Op grond van de Mededingingswet is het onder meer verboden om afspraken te maken of om fusies door te voeren die de mededinging beperken. In welke mate houden bedrijven en hun adviseurs rekening met dit toezicht? Wanneer mededingingsbeperkend gedrag vanwege het toezicht niet plaatsvindt, is er sprake van een anticipatie-effect. Hoe meer ondernemingen rekening houden met het toezicht door de NMa, hoe effectiever de handhaving van de Mededingingswet. In dit artikel meten we het anticipatie-effect van het toezicht op kartels en fusies.

Er wordt in toenemende mate van financieel toezichthouders verwacht dat ze de effectiviteit van hun handelingen inzichtelijk kunnen maken. In de praktijk blijkt dit echter niet eenvoudig. Dit artikel onderzoekt de uitdagingen en mogelijkheden ten aanzien van effectmeting en levert een bijdrage aan de ontwikkeling van concrete indicatoren voor effectmeting in de financiële toezichtpraktijk.

Door middel van een stated preference-analyse is onderzocht wat de beste manier van communicatie is om te zorgen dat men zich aan regels van de overheid houdt. Zowel aan leidinggevenden van bedrijven als burgers zijn voorlichtingsboodschappen over door hen begane kleine overtredingen voorgelegd. Respondenten zeggen zich het meest te laten motiveren om de overtredingen niet langer te begaan door voorlichtingsboodschappen met een afschrikwekkend element. Bij burgers gaat het daarbij om de sanctiekans, bij leidinggevenden van bedrijven om de boetehoogte. Ook boodschappen die zich richten op persoonlijke en sociale normen worden motiverend gevonden, maar in mindere mate.

In de tweede Kaderstellende visie op toezicht uit 2005 is het uitgangspunt ‘minder last, meer effect’, zoals de titel van dat kabinetsstuk luidt. Toezichtslasten moeten worden teruggedrongen en de meerwaarde van toezicht, het effect, moet toenemen. Maar, wat zijn effecten van toezicht? Hoe kunnen toezichtseffecten worden vastgesteld? Waarom is het belangrijk aandacht te schenken aan effecten van toezicht? De Inspectieraad besteedt veel aandacht aan dit onderwerp, hoe kan het dat inspecties en autoriteiten op dat vlak maar langzaam in beweging komen? Gelukkig zijn er ook goede voorbeelden van effectmetingen, ook in de Nederlandse inspectiepraktijk. Dit artikel belicht een aantal van die ‘best practices’ en geeft enkele adviezen en handreikingen.

In deze bijdrage wordt een praktijkperspectief gegeven op de beoordeling van de effectiviteit van toezichthouders. Uit evaluaties van markttoezichthouders en rijksinspecties is naar voren gekomen dat het bepalen van de effectiviteit van een toezichthouder niet stopt bij het ‘tellen en turven’ van de input, throughput, output en outcome en het vervolgens leggen van causale verbanden daartussen. Immers, die verbanden zijn niet eenduidig en de evaluator die dat impliceert, doet onvoldoende recht aan de complexiteit van de werkelijkheid. Het gaat erom of een toezichthouder intelligente afwegingen maakt ten aanzien van een aantal lastige vraagstukken rond effectiviteit en deze kan expliciteren. In deze bijdrage wordt aangegeven wat die lastige vraagstukken zijn en wat vervolgens de vijf belangrijke invalshoeken zijn om te beoordelen of de desbetreffende toezichthouder daar doeltreffend en doelmatig mee omgaat.