Wat mag anno 2011 van de raad van toezicht van een ziekenhuis verwacht worden? Van allerlei affaires in de gezondheidszorg gedurende de laatste vijftien jaren hebben we veel kunnen leren. Voeg daarbij dat de overheid en adviesorganen hun opvattingen en eisen op het terrein van governance hebben aangescherpt. De Zorgbrede Governancecode en plannen voor nieuwe patiëntenwetgeving (Wet cliëntenrechten zorg) leveren een indrukwekkende agenda voor een eigentijdse raad van toezicht, die in kritische wisselwerking staat met de raad van bestuur, die een dynamische verbinding onderhoudt met opdrachtgevers en belanghebbenden en die als het moet krachtig en correctief kan ingrijpen.

Het meten van kwaliteit van de zorg is in het (nieuwe) zorgstelsel van groot belang. De sector is al jaren bezig is om het eens te worden over kwaliteitsstandaarden en indicatoren. Gebruik van kwaliteitsindicatoren kan gepaard gaan met twee risico’s: gaming en erosie van intrinsieke motivatie. Deze risico’s kunnen beperkt worden door indicatoren betrekking te laten hebben op het primaire zorgproces en draagvlak bij zorgprofessionals te organiseren. Daarnaast is het zaak te kiezen voor eenvoudige indicatoren en genuanceerde conclusies, in combinatie met het ‘pas toe of leg uit’-principe en visitaties.

Het fusietoezicht van de NMa in de gezondheidszorg staat veelvuldig ter discussie. Minister Schippers (VWS) is van plan een zorgspecifieke fusietoets in te voeren om de tendens tot schaalvergroting in de zorgsector tegen te gaan. Bij deze fusietoets, die vooraf gaat aan een eventuele fusietoets door de NMa, moet de IGZ beoordelen welke effecten een zorgfusie naar verwachting heeft op de kwaliteit en bereikbaarheid van zorg. Hoewel het toezicht op zorgfusies inderdaad beter kan, is de invoering van een zorgspecifieke fusietoets overbodig en ongewenst. Zoals de beoordeling van de Zeeuwse ziekenhuisfusie laat zien, brengt een zwaardere rol voor de IGZ bij afwezigheid van eenduidige en objectieve criteria ten aanzien van de vereiste (minimum)kwaliteit het risico met zich mee dat zorgfusies om redenen van vermeende kwaliteitsvoordelen te gemakkelijk worden goedgekeurd. De tendens tot schaalvergroting wordt door de zorgspecifieke fusietoets dus eerder versterkt dan verzwakt. Een zorgspecifieke fusietoets is daarom niet alleen overbodig maar ook ongewenst. Het recent aangescherpte toezichtkader biedt de NMa voldoende houvast om fusies te verbieden die de keuzemogelijkheden in de zorg te sterk beperken.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg kondigt haar inspectiebezoeken doorgaans van te voren aan. De politiek en burgers verwachten echter dat de Inspectie vaker onverwachts toezichtbezoeken brengt. Men veronderstelt dat de Inspectie bij het aangekondigde toezicht geen reëel beeld krijgt van de zorgverlening, omdat ze te veel let op procedures en protocollen en minder kijkt naar de uitvoering van de zorg. Bovendien zouden instellingen te veel gelegenheid hebben om ‘misstanden’ weg te poetsen voor een aangekondigd bezoek.In deze studie hebben we deze vooronderstellingen van media en politiek niet kunnen bevestigen. Beiden vormen van toezicht leveren een eigen en complementair beeld op van de zorgverlening in verpleeg- en verzorgingshuizen.

Om de gezondheidszorg in de toekomst toegankelijk, betaalbaar en van hoge kwaliteit te houden is er een grote behoefte aan zorginnovaties. Momenteel is er echter grote onvrede over het gebrekkige innovatieve vermogen van de zorg en over de traagheid waarmee innovaties ter beschikking komen aan patiënten. Dit essay beschrijft toezichtfalen als mogelijke verklaring hiervoor. Het huidige toezicht voldoet niet omdat het ingevuld is vanuit een verkeerd perspectief op toezicht en innovatie. Toezichthouders hebben een te sterke focus op de scheiding van machten en verantwoording binnen de keten. Dit heeft tot gevolg dat toezicht innovatie remt, dat een integraal zicht op effecten van innovatie ontbreekt en dat er kansen om de zorg innovatiever te maken onbenut blijven. Een alternatieve invulling van toezicht op basis van een lerend perspectief past beter bij de onzekere en risicovolle aard van innovatieprocessen. Een nadere invulling hiervan is in staat de onvrede over het gebrekkige innovatieve vermogen weg te nemen.

In een column geeft een redacteur of auteur zijn of haar visie op een bepaald onderwerp.

Zoals ook elders in dit themanummer aan de orde komt, wordt informatie over de kwaliteit van zorginstellingen en zorgverleners in toenemende mate openbaar gemaakt. Onder andere maakt de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) sinds enkele jaren de namen openbaar van instellingen die onder verscherpt toezicht zijn geplaatst. Komt dat de kwaliteit van de zorg ten goede?In deze opinierubriek legt prof. dr. Gerrit van der Wal, Inspecteur-generaal voor de Gezondheidszorg, uit waarom de IGZ de namen van instellingen met verscherpt toezicht publiceert en welke effecten de IGZ hiermee beoogt te realiseren.Dr. Judith van Erp, criminoloog bij de Erasmus School of Law en auteur van diverse publicaties over openbaarmaking in het toezicht, waaronder het boek Naming en shaming in het markttoezicht (Boom Juridische uitgevers 2009), waarschuwt voor onbedoelde neveneffecten.

Bespreking van een uitspraak van de voorzieningenrechter van de Rechtbank Breda over de publicatie door een zorgverzekeraar van een lijst met ziekenhuizen waarin oordelen over prestaties van de ziekenhuizen op het gebied van de borstkankerzorg zijn opgenomen. De voorzieningenrechter onderzoekt of de zorgverzekeraar redelijkerwijs tot publicatie mocht overgaan. Daarbij betrekt de voorzieningenrechter de vraag of de zorgverzekeraar het aantal door een ziekenhuis verrichte operaties als indicator voor de kwaliteit mag hanteren. Volgens de voorzieningenrechter is dat het geval en draagt het publiceren van juiste informatie bij aan de kwaliteit van de gezondheidszorg.

Bespreking van oraties die op het gebied van toezicht plaatsvinden.