In dit artikel staan de ontwikkelingen in toezicht en verantwoording bij instellingen op afstand van de rijksoverheid centraal. Ook komt een aantal mogelijke thema’s in de nabije toekomst aan de orde zoals de spanning tussen politieke en maatschappelijke legitimatie, de plaatsbepaling en professionaliteit van raden van toezicht en verhouding tussen overheidsregulering en zelfregulering. Tot slot wordt gewaarschuwd voor het gebruik van toverwoorden zoals ‘vertrouwen’, ‘last’ of ‘wildgroei’. Zij kunnen belangrijke veranderingen versnellen én tegenhouden, maar ze maken een zakelijk op argumenten gebaseerd publiek debat soms heel lastig.

Wat gebeurt er als het toezicht op en de handhaving van bouwregelgeving wordt geprivatiseerd? Deze vraag staat centraal in de Australische en Canadese casestudies die dit artikel presenteert. Het antwoord lijkt eenvoudig: privatisering van toezichtstaken draagt bij aan een verbeterde efficiëntie en effectiviteit van het bouwtoezicht. Gelijktijdig roepen conflicterende belangen vragen op over de mate waarin het wenselijk is het toezicht op en de handhaving van bouwregelgeving te privatiseren. Als weg uit deze problematiek raadt het artikel aan om publiek en privaat toezicht te combineren. Daarnaast onderstreept het artikel het belang van toezicht op toezicht als noodzakelijk element van een toezichtsysteem.

Onderzocht is hoe de inspectie omgaat met de bevoegdheid om tegen een beroepsbeoefenaar een klacht bij het tuchtcollege in te dienen. Klachten van de inspectie worden veel vaker gegrond verklaard dan tuchtklachten van burgers en het tuchtrecht heeft een specifieke rol ten opzichte van andere instrumenten die de inspectie kan inzetten. Het jaarlijkse aantal ingediende tuchtzaken door de inspectie fluctueert echter sterk en inspecteurs gebruiken niet dezelfde overwegingen bij het inzetten van het tuchtrecht. Een eenduidig(er) beleid, onderbouwing van de besluitvorming en een richtlijn van ten minste twintig tuchtklachten per jaar verdient aanbeveling.

De crisis in het bankwezen en in de reële economie heeft grote gevolgen voor de samenleving. Groeiende werkloosheid, aanzienlijke staatsschuld, onzekere toekomstperspectieven en grotere kansen op zelfdoding, om er maar enkele te noemen. Maar de crisis heeft ook gevolgen voor het toezicht. Gebrekkig toezicht wordt gezien als mede-veroorzaker van de crisis en is daardoor zelf ook in crisisstemming geraakt.

In toenemende mate worden ook vrije beroepsbeoefenaars onderworpen aan toezicht door bestuursorganen. Traditioneel kennen vrije beroepsbeoefenaren een, soms wettelijk geregeld, tuchtrecht. Omdat het tuchtrecht in de praktijk niet wordt gezien als een voldoende effectieve vorm van toezicht, wordt gezocht naar andere mogelijkheden om de beroepsgroep te reguleren, meestal in de vorm van het introduceren van toezicht door een onafhankelijke toezichthouder.