De reputatie van toezichthouders wordt van groot belang geacht voor hun effectiviteit en maatschappelijk gezag. Er is echter nog weinig kennis over de vraag hoe reputaties van toezichthouders tot stand komen en waarop die zijn gebaseerd. Een beter begrip van de totstandkoming van reputaties kan bijdragen aan het publieke gezag van toezichthouders. Dit onderzoek beantwoordt de vraag welke factoren de reputatie van toezichthouders bepalen in de ogen van hun eigen medewerkers en in de ogen van onder toezicht gestelde organisaties, en hoe deze opvattingen zich tot elkaar verhouden. Uit het onderzoek is gebleken dat reputatie in de ogen van onder toezicht gestelde organisaties, en in de ogen van medewerkers van toezichthouders, in belangrijke mate stoelt op de prestaties en activiteiten van de toezichthouder; op de kwaliteit van de interacties met ondertoezichtstaanden en burgers; en op mediaberichtgeving. Institutionele factoren, zoals onafhankelijkheid, lijken minder relevant voor reputatie.

De toenemende complexiteit van maatschappelijke vraagstukken vraagt om samenwerking tussen organisaties die over de grenzen van hun eigen domein werken. Voorbeelden van zulke vraagstukken zijn het verzorgen van passend onderwijs voor leerlingen met complexe leer- of gedragsproblematiek of kwetsbare burgers die lastig goede huisvesting kunnen vinden en waarvoor woningcorporaties samen met partners in de wijk een goede sociale leefomgeving moeten organiseren. Het ontstaan en bestaan van deze organisatienetwerken heeft consequenties voor toezicht en verantwoording (accountability). Deze zijn van oorsprong vooral gericht op het beoordelen van individuele organisaties. We schetsen een aantal mogelijke routes naar passend toezicht en passende verantwoording op en in organisatienetwerken.

Veel toezichthouders hechten aan een sterke maatschappelijke oriëntatie. Ze vinden de klassieke handhavende taken te eenzijdig en niet altijd stroken met het publieke belang. Tegelijkertijd wordt in de toezichtliteratuur gewaarschuwd voor een te sterke maatschappelijke oriëntatie. Toezicht functioneert binnen de democratische rechtstaat en daarom wordt gewezen op het belang van het legaliteitsbeginsel. Op het eerste gezicht lijken deze twee principes – de maatschappelijke oriëntatie en het legaliteitsbeginsel – moeilijk te verenigen. Toezichthouders hebben echter diverse mogelijkheden om beide principes recht te doen. In deze bijdrage Uit het veld geven we enkele voorbeelden hoe we dit doen als Inspectie van het Onderwijs.

Publieke toezichthouders, zoals de AFM, ACM en de Autoriteit Persoonsgegevens, worden meer en meer gereguleerd door het Europese recht. Dat recht merkt deze toezichthouders aan als Nationale Regulerende Instanties (NRI’s). Het Europese recht veronderstelt een vergaande mate van onafhankelijkheid van deze toezichthouders. Een nadeel daarvan is dat de nationale politiek niet of nauwelijks invloed kan uitoefenen op de taakuitoefening door deze toezichthouders, waardoor het moeilijk is om hen een brede maatschappelijke opdracht mee te geven. Deze opdracht zal vooral vanuit hunzelf moeten komen.

In dit essay schetsen wij de recente ontwikkelingen in het toezicht op de antiwitwasregelgeving van De Nederlandsche Bank aan de hand van het rapport Van herstel naar balans uit september 2022. Naar onze mening is dit een positieve ontwikkeling, maar het kan nog beter. Wij richten ons daarbij op de focus van DNB op de bancaire sector en het ontbreken van een zichtbare dialoog tussen andere Wwft-toezichthouders en de bij hen onder toezicht staande instellingen. Een effectieve aanpak van witwassen vereist samenwerking en een sectoroverstijgende aanpak. Deze is er nu niet, althans niet voldoende zichtbaar.

In de serie ‘in gesprek met een pas gepromoveerde onderzoeker’ geven we aandacht aan promotieonderzoeken die voor toezichthouders relevant zijn. Hiervoor interviewen we als redactie van het Tijdschrift voor Toezicht (recent) gepromoveerde onderzoekers over hun onderzoek en de betekenis ervan voor het toezicht.
In dit interview spraken Anna Merz en Pieter Welp, redacteuren van het Tijdschrift voor Toezicht, met Moritz Müller, die in 2023 promoveerde aan de Universiteit Leiden op zijn onderzoek naar publieke communicatie van toezichthouders. Moritz werkt als datascientist bij Rabobank.