In dit themanummer wordt bijzondere aandacht gegeven aan sanctiewetgeving. In dit redactioneel wordt ingegaan op de mogelijkheden om betrokkenheid van ondernemingen bij ernstige mensenrechtenschendingen aan te pakken, naast het gebruik van de Sanctiewet. Verkend wordt wat de aard en omvang van dit fenomeen is en welke juridische en niet-juridische middelen worden ingezet om de betrokkenheid van ondernemingen bij ernstige mensenrechtenschendingen te voorkomen en wat daarvan het effect kan zijn. Vervolgens zullen de beschikbare juridische middelen en quasi-juridische reacties en het gebruik daarvan worden geïnventariseerd. Ten slotte wordt gereflecteerd op de mogelijke effecten van het gebruik van deze instrumenten ter preventie van de betrokkenheid van ondernemingen bij ernstige mensenrechtenschendingen.

In dit artikel wordt stilgestaan bij de achtergrond, geschiedenis en de ontwikkeling van internationale sancties. Tegen de achtergrond van de ontstaanshistorie wordt in dit artikel een beeld geschetst van het doel en de noodzaak van sancties. Vervolgens wordt beschreven welke wetgeving in Nederland van toepassing is op sanctieovertredingen en wordt relevante jurisprudentie behandeld. Ten slotte wordt er vanuit een praktische invalshoek beschreven op welke wijze de opsporing en vervolging is georganiseerd.

Een deugdelijk complianceprogramma is verplicht onder de Wwft en de Sanctiewet 1977 en draagt bij aan risicobeheersing van strafvervolging. Onder de Sanctiewet 1977 zien we in recente jaren een toename in strafrechtelijke vervolging en veroordeling. Onderzocht wordt een aantal verschillen en overeenkomsten in de eisen die toezichthouders stellen aan complianceprogramma’s ten aanzien van de Wwft en de Sanctiewet 1977. Overlap wordt geconstateerd ten aanzien van geliste landen, meldplichten aan toezichthouders, identificeren van UBO’s, onderzoek naar cliënten/zakelijke relaties/transacties, identificeren van PEP’s. De Wwft en Sanctiewet 1977 gaan uit van verschillende normenkaders: risk based (Wwft) en rule based (Sanctiewet 1977).

Dit artikel beschrijft de effectiviteit van het Amerikaanse sanctierecht en de gevolgen daarvan voor de rechtsontwikkeling en wereldwijde sanctiecompliance. Amerikaans sanctierecht kent een vergaande extraterritoriale werking. De handhaving daarvan loopt voorop in de wereld. Deze vindt plaats middels een combinatie van hoge boetes en boeteverlaging bij vrijwillige inkeer. Dit maakt het Amerikaanse sanctierecht uiterst effectief, maar het heeft ook evidente negatieve aspecten. Dit artikel gaat op beide aspecten in.

De gefailleerde is op grond van de in de Faillissementswet vastgelegde plichten tot inlichting en medewerking gehouden mee te werken aan het onderzoek van de curator. Dit onderzoek kan leiden tot een strafrechtelijke aangifte.
In de kern ziet deze bijdrage op de vraag of, en zo ja welke rol de hierboven onder dwang verkregen gegevens in de daaropvolgende strafzaak kunnen spelen. Hebben deze gegevens alleen de status van startinformatie en dienen zij dus enkel om het opsporingsonderzoek een aanvang te doen nemen? Of kan deze informatie ook worden gebruikt voor het bewijs in die strafzaak? Dit alles is op het eerste oog niet onproblematisch als wordt bedacht dat een belangrijk strafvorderlijk uitgangspunt is dat een verdachte niet kan worden gedwongen mee te werken aan zijn eigen veroordeling, oftewel het in artikel 6 EVRM geïncorporeerde nemo tenetur-beginsel.

Naast een natuurlijk persoon, kan ook een rechtspersoon als verdachte worden aangemerkt. Iedere verdachte, dus ook een rechtspersoon, kan gebruikmaken van het hem toekomende zwijgrecht. Voor de opsporingsfase is echter niet wettelijk geregeld welke natuurlijke persoon het zwijgrecht van de rechtspersoon feitelijk kan inroepen.
Het horen van bestuurders en overige (ex-)werknemers als bijvoorbeeld getuige of (mede)verdachte in het strafrechtelijk onderzoek naar de verdachte rechtspersoon, kan de rechtspersoon ernstig benadelen in het effectief kunnen uitoefenen van het hem toekomende zwijgrecht.

Vijf Nederlandse banken hebben op 13 september jl. publiekelijk de ambitie uitgesproken om samen te gaan werken bij het monitoren van transacties door middel van de Transactiemonitoring Utility. De minister van Financiën heeft aangekondigd dat dit najaar een wetsvoorstel zal worden gepubliceerd ter openbare consultatie waarmee de bestaande wettelijke belemmeringen voor de beoogde interbancaire gegevensdeling moeten worden weggenomen. In deze bijdrage wordt kort de TM Utility besproken en wordt ingegaan op de belofte hiervan.

In juli dit jaar boog de Afdeling zich over de vraag wanneer aan een Brzo-onderneming een eis tot naleving mag worden opgelegd. Die recente rechtspraak biedt Brzo-ondernemingen enige ruimte om grenzen te stellen aan de eisen die aan hen kunnen worden opgelegd door de toezichthouder. Niet dat vereist kan worden dat de onderneming alle denkbare maatregelen ten aanzien van alle mogelijke ongevallen treft. Er moet sprake zijn van een risico op een zwaar ongeval dat niet al afdoende door andere maatregelen is afgedekt. Een gedegen motivering van dit laatste element is hierbij cruciaal.

In haar Trending Topics-artikel ‘De kosten van rechtsbijstand ex artikel 591a Sv in perspectief’ van het laatste nummer van dit tijdschrift, gaat I.M. Koopmans in op twee aspecten rond de regeling van een vergoeding van gemaakte advocaatkosten nadat de zaak – kort gezegd – niet in een veroordeling is geëindigd, die in haar visie enige reflectie verdienen: de aard en de hoogte van door de rechter toegekende bedragen. Dit naschrift dient ter reactie op deze bijdrage.