Samenvatting

Sinds het Verdrag van Lissabon is de Europese rechtsorde ten gronde veranderd. Dat is goed zichtbaar binnen de Ruimte voor vrijheid, veiligheid en recht, waarvan het strafrecht en het asielrecht deel uitmaken. In deze bijdrage wordt ingegaan op de top-down invloed van het EU-recht op het Nederlandse straf- en asielrecht, maar ook op de bottom-up invloed van het Nederlandse recht op het Europese niveau. In toenemende mate is er sprake van een wisselwerking tussen nationaal en EU-recht, zodat de nationale rechtsordes steeds meer geïntegreerd raken in de samengestelde Europese rechtsorde.